آموزش چاپ

 

آموزش چاپ پیدا کردن بهترین راه برای فرآیند تکثیر طرح مورد نظر در شمارگان زیاد است. چاپ هنری است که به وسیله آن طرح یا نقش بر روی فرم حامل انتقال داده می‌شود و بر روی شمارگان بسیار زیاد، عملیات تکثیر صورت می‌پذیرد.

آموزش چاپ را می‌توان به چند بخش شناخت چاپ و تاریخچه چاپ و روش های چاپ روی اجسام و فلزات و کاغذ و مستقیم یا غیر مستقیم بودن آن تقسیم کرد.

از جمله چاپ های مستقیم و غیرمستقیم در طی فرآیند تکثیر صورت می‌گیرند می توان به چاپ دیجیتال، چاپ افست، چاپ سیلک، چاپ فلکسو و چاپ تامپو اشاره نمود.

صنعت چاپ از بزرگترین، مهمترین و نیز گسترده ترین صنایع محسوب می شود و همگام صنایع دیگر با پیشرفت هایی بسیار چشم گیر و بدون وقفه به حرکت خود ادامه می دهد.

وجود کتاب و منابع آموزشی برای فرا‌گیری فن چاپ به صورت اصولی و ریشه ای بسیار ضروری به نظر می رسد و در واقع یک نیاز به حساب می آید .
چاپ در دنیای امروز، فن – صنعت و گاه هنر است و یا آمیزه ای از همه آنها؛ فرآیندی که در آن کلمات و تصاویر با سرعت و حجم زیاد بر کاغذ، پلاستیک، پارچه، شیشه، فلز و نظایر آنها نقش می بندد.

بدون تردید چاپ را باید یکی از موثرترین و اساسی‌ترین شیوه‌های نگهداری، انتقال و اشاعه اطلاعات در تاریخ حیات بشر دانست که به تناسب افزایش تجربه و دانش او متحول شده و به کیفیت و سرعت آن افزوده شده است .
بشر در ابتدا با بهره گیری از دست و ابزار های ساده عمل چاپ (تکثیر اطلاعات) را انجام می‌داد و در دوره های بعد با ماشین و ابزارهای پیچیده و فناوری‌های نوین؛
البته با تحولاتی که در دهه‌های پایانی قرن بیستم به دنبال پیشرفت های فناوری اطلاعات حاصل شد، رسانه‌های غیر مکتوب متولد شد که تصور می‌شد دیر یا زود و به عنوان یک رقیب رسانه های مکتوب را که با چاپ سر و کار دارند به در می کنند و یا آن را به انزوا می کشاند که اینگونه نشد. صنعت چاپ نیز با رشد سریع تکنولوژی دچار تغییرات بسیار شده است؛ آگاهی از تغییرات و اشراف به چاپ ضمن جلوگیری از به هدر رفتن سرمایه ها به دلیل پرت شدن کار، باعث رسیدن به کاری نفیس و زیبا خواهد شد، برای رسیدن به یافته های نو، مطالعه کتاب های فنی تخصصی بسیار مفید خواهد بود .
گروه‌های مختلف چاپی که درگیر کار طراحی تا چاپ هستند هر یک در کار خود تبحر دارند. یک طراح و متخصص و ناظر چاپ موفق باید از همه رشته‌ها سر‌درآورد این مجموعه با پشتکار و برنامه ریزی دقیق و تکیه بر تجربیات اساتید و استفاده از نظریات دست اندرکاران این صنعت در دانشگاهها و مراکز آموزشی میتواند جامه عمل بپوشاند .

چاپ چیست ؟

چاپ به معنی انتقال مطالب (متن نوشته شده، حروف، عکس، طرح، نقش و…) روی حامل چاپ (سطح چاپ شونده) و نیز تکثیر آن به شمارگان زیاد است.
صنعت چاپ از زمره صنایعی است که وجود آنها بستگی زیادی به میزان پیشرفت فرهنگ و دانش جامعه دارد. هر چه جوامع از نظر علوم و فنون و پیشرفت‌های اجتماعی به دستاوردهای تازه تری برسند، به همان نسبت نیاز آنها به صنعت چاپ بیشتر می‌شود. به همین دلیل است که سرعت پیشرفت و تغییرات در صنعت چاپ تقریباً به روز رسیده است و هر روز در این صنعت پدیده تازه‌ای به خدمت گرفته می‌شود.
از زمان اختراع چاپ با حروف متغیر و ساخت پرس چوبی توسط گوتنبرگ بیش از ۵۶۰ سال نمیگذرد. در این مدت صنعت چاپ به تحولات بسیار شگرفی دست یافته است. تا جایی که اکنون حتی چاپخانه‌های کوچک، در تمام دنیا از جمله ایران از دستگاههای بسیار پیشرفته الکترونیکی و کامپیوتری استفاده میکنند. بدیهی است این میزان پیشرفت و به کارگیری تجهیزات مدرن به ضرورت و نیاز جامعه (قانون عرضه و تقاضا) بستگی دارد. از اینرو در تمام جهان چاپخانه ها ناگزیرند خود را با نیاز بازار مصرف تطبیق دهند و برای انجام سفارشات متنوع و باکیفیت بالا و در زمان کم دستگاههای جدید را به خدمت بگیرند.
هم اکنون در برخی از لیتوگرافی های ایران از دستگاه‌های پیشرفته اسکنر (تخت و سیلندری) حرفه‌ای و ایمیج ستر و پلیت ستر جهت تفکیک عکسها و تهیه فیلم و زینک استفاده می‌کنند. در حالی که قبلا برای تهیه فیلم و تفکیک رنگ، از دوربین‌های عمودی و افقی و دستگاههای کنتاکت، و برای تهیه زینک از دستگاه قید کپی استفاده می‌شد. همچنین در برخی از چاپخانه ها از ماشینهای چاپ پیشرفته با کنترل کامپیوتری، معروف به CPC استفاده میکنند. سیستمهای از کامپیوتر به چاپ معروف به CTP و در ماشینهای هایدلبرگ معروف به DI یا (تصویررسانی مستقیم) نیز مدتی است که به ایران رسیده است.

چاپ و صورت قدیمی‌تر آن «چهاپ» را برگرفته از واژ‌هٔ مغولی چاو دانسته‌اند که به معنای «فشردن سطحی بر سطح دیگر» است. چاپ در لغت به‌ معنای نقش، اثر، مُهر و نشان آمده است و در متون مختلف کلمات طبع، باسمه، و تافت به‌عنوان مترادف آن به‌کار رفته است. چاپ در اصطلاح، به عمل، فن، و صنعت تکثیر صورت و نقش‌های دوبعدی مانند حروف، ارقام، خط‌ها، تصویرها، و… به‌وسیلهٔ انداختن اثر این نقش‌ها بر کاغذ، پارچه، یا مواد دیگر، به‌ویژه چاپ مواد خواندنی، با تصویر یا بدون تصویر بر روی کاغذ گفته می‌شود.

چاپ مجموع عملیاتی است که متن خام را به اثر درخور انتشار مانند کتاب، مجله، روزنامه، و جز آن تبدیل کند. چاپ بر روی کاغذ شناخته شده‌ترین کار چاپی است. امروزه با پیشرفت تکنیکهای چاپ این عمل روی مواد سلولزی، نایلونی، پارچه ای، چرمی، مواد شیمیای، فلزی، شیشه‌ای با اشکال صاف یا ناهموار، مقعر یا محدب و … صورت می‌گیرد. چاپخانه نیز در لغت به‌معنای محل چاپ کردن و در متون مختلف کلمات مطبعه، دارالطباعه، و باسمه‌خانه به‌عنوان مترادف آن به‌کار رفته است.

تاریخچه چاپ

چاپ برای اولین بار در چین کشف شد و پیشرفت کرد. چاپ با گراور چوبی اولیه در شش قرن قبل از میلاد استفاده می شد، قدیمی ترین کتاب چاپی باقیمانده که از چاپ گراور چوبی پیچیده تری استفاده شده، متعلق به سال ۸۶۸ بعد از میلاد است. نوع متحرک چاپ توسط پی شنگ در سال ۱۰۴۰ اختراع شد.

نوع متحرک ماشین چاپ فلزی بین سالهای ۱۲۳۴ و ۱۲۴۱ در کره اختراع شد.

در قرن دوازدهم و سیزدهم بسیاری از کتابخانه های عربی و چینی دهها هزار کتاب چاپی داشتند. علی رغم شواهد کم، به احتمال زیاد، فناوری چاپ چینی از طریق راههای تجاری که از میان هند و جهان عرب می گذشتند، به اروپا راه یافته است.

یوهان گوتنبرگ – از شهر ماینتس آلمان – فن آوری چاپ اروپایی را با قرار دادن طراحی ماشین چاپش بر دستگاه انگورفشاری  در سال ۱۴۴۰ ارتقاء بخشید. گوتنبرگ استفاده از گونه چاپ برجسته و متحرک را ارتقاء بخشید و از ابتدا از جوهرهای بر مبنای روغن استفاده کرد. پیشرفت ماشین چاپ نشر علم را سرعت بخشید . ماشین چاپی در سال ۱۴۶۹ در ونیز اختراع شد و تا سال ۱۵۰۰، شهر ۴۱۷ چاپگر داشت .

در سال ۱۵۳۹ در انگلستان ماشین چاپی توسط ویلیام کگستون اختراع شد. انتشاراتی در سال ۱۴۶۹ در ونیز ساخته شد و این شهر تا سال ۱۵۰۰ ،  ۴۱۷ کارگر چاپخانه داشت. در ۱۴۷۶ یک انتشارات در انگلستان توسط ویلیام کگستون ساخته شد . جوان پابلوی ایتالیایی یک انتشارات با دستگاههای چاپ وارداتی در مکزیکوسیتی – مکزیک – تشکیل داد. استفان دی در سال ۱۶۲۸ اولین دستگاه چاپ را در آمریکای شمالی – ماساچوست – ساخت و به تاسیس انتشارات کمبریج کمک کرد. ویلیام آیونیز در کتاب ( چاپ و ارتباط بصری ) در رابطه با یک سری خلاقیت‌های مربوط به چاپ تصویر و متن در اواخر قرن ۱۸ می نویسد: “در انتهای قرن ۱۸ خالقیتهای قابل توجه بسیاری در تکنیکهای گرافیکی و وسایل بکار گرفته شده برای آنها صورت گرفت. ” بوئیک روش استفاده از ابزار کنده کاری بر روی چوب را ارتقاء بخشید. سنفلدر (لیتوگرافی) را اختراع کرد . بلیک چاپ برجسته را اختراع کرد.
در ابتدای قرن ۱۹ استنهوپ ، جورج ای کالیمر ، کونیگ و دیگران انواع جدیدی از ماشین های چاپ حروف را معرفی کردند که با قدرت از گونه های قبلی پیشی گرفتند .

تاریخچه آموزش چاپ در ایران

تاریخ چاپ در ایران به پنج قرن پیش از میلاد یعنی دوران هخامنشــیان برمی گردد. البته ورود واژه چاپ در زبان فارســی به قرن هفتم هجری به دوران مغولها برمیگردد. در مورد تاریخ صنعت چاپ در ایران باید گفت که اولین دســتگاه چاپ در ایران برای چاپ پو‌ل‌های کاغذی که به آنها «چاو » میگفتند به کار گرفته شد که دستگاهی بسیار ساده بود و بر اساس پرس و حکاکی روی چرم استوار بود.

دهخدا کلمه چاپ را از ریشه «چهاپ» یا «چهاپه» زبان سانسکریت میداند. ناگفته نماند که نخستین چاپخانه در ایران به دوران صفوی برمی گردد که کشیشــان ارمنی برای تبلیغ مسیحیت و چاپ دعا در اصفهان  راه‌اندازی کردند. اما شکل اصلی صنعت چاپ در ایران به دوران ولایت عهدی عباس میرزا نایب‌السلطنه برمی‌گردد. در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار، عباس میرزا به دلیل استقرار حکومتش در تبریز و نزدیکی این شهر با عثمانی با برخی از صنایع چاپی که در آن دیار به کار گرفته می‌شد آشنا شد. وی اولین چاپخانه با چاپ سربی در زبان فارسی را بنیاد نهاد. از طرفی خلیفه وقت ارامنه اصفهان بعد از سفر به لهستان و آشنایی ابتدایی با صنعت چاپ تصمیم به ترویج مسیحیت با چاپ اطلاعیه‌هایی در اصفهان پرداخت و اولین کتاب چاپ ایران را به عنوان (زبور داوود) در سال ۱۶۳۸ برای تبلیغ مسیحیت به چاپ رساند.

در همین ایام بود که عباس میرزا در تبریز تعدادی از ایرانیان را برای یادگیری صنعت چاپ راهی اروپا کرد. سپس دستور داد از روسیه ماشین چاپ وارد کنند و داستانهایی از میرزا ابوالقاسم فراهانی را که مربوط به جنگ ایران و روسیه بود را در ایران در کتابی به چاپ رساند.

البته بعد از دوره قاجار تا به حال صنعت چاپ رشد زیادی کرده، بســیاری از صاحبنظران معتقدنــد که چاپ یعنی تمدن و پیشــرفت، یعنی عامل رشــد و تعالی و شکوفایی که گذشــته را به حال و حال را بــه آینده پیوند می‌دهد. صنعــت چاپ در طــی دهه های اخیر با رشــد روزافزونی روبرو بوده است به ویژه در طول دهه ۸۰ که انقلاب چاپ الکترونیک، موج شدیدی در دیجیتالی کردن فرآیندهای صنعت چاپ ایجاد کرد. در واقع دیجیتالی شدن هنرهای گرافیکی ، پتانسیل های بیشتری را در صنعت چاپ نمایان ساخت که مهارت باعث کوتاه شدن مسیر انتقال و تکامل صنعت چاپ از مهارت های اولیه و فعلی آن به سوی فن آوری‌های جدید شد.

با توجه به قدمت صنعت چاپ در ایران و رشد صنایع وابسته آن، اگر نظری اجمالی به چاپخانه های موجود در ایران بیاندازیم میبینیم که با کمال تاسف بسیاری از دست اندرکاران این صنعت آموزش آکادمیک و دانشگاهی را در زمینه چاپ ندیده اند و بیشــتر به خاطر تجربه کاری در زمینه چاپ به موفقیت‌هایی دســت یافته‌اند که تا حدود زیادی هم موفق بوده اند. البته اگر این موفقیتها در چارچوب آموزشهای علمی و دانشــگاهی میبود و بسیاری از کارشناسان تحصیلات آکادمیک و دانشگاهی در زمینه چاپ می‌داشتند مسلما کارآیی و بازده کار آنها چند برابر می‌شد.

در واقع در حال حاضر در ایران دانشگاه اختصاصی صنعت چاپ وجود ندارد و تنها در بعضی از رشته‌های هنری فقط دو واحد درسی به نام «چاپ» وجود دارد که به آن هم اهمیت چندانی داده نمی شود البته دانشگاه‌هایی مثل دانشگاه علمی کاربردی چنین رشته‌ای را ارائه کرده بودند ولی شاید به خاطر استقبال بسیار کم از این رشته تقریبا بیشتر دانشجویان این رشته انگیزه کافی برای ادامه ندارند که علتهای گوناگونی میتواند داشته باشد. مثل وضعیت نا به سامان اقتصادی کشور.

اما از آنجایی که رشته چاپ و صنایع وابسته در سیستم دانشگاهی ایران مورد توجه چندانی قرار نگرفته و از طرفی دیگر صنعت چاپ در جهان روز به روز با پیشرفتهای متعددی روبرو است که برای دستیابی به این فن آوریهای جدید نیازمند کارشناسان تحصیلکرده در همین رشته هستیم؛ پس باید زبان  فن‌آوریهای جدید را فهمید که متاسفانه با نبود مراکز علمی و تحقیقاتی در این زمینه مسلما راه به جایی نخواهیم برد.

برای رفع مشــکلات این قشر متولیان این امر (وزارت ارشاد اسلامی و وزارت آموزش عالی) در جامعه که درگیر آموزش و صنعت چاپ هستند قدم به پیش نهاده، یک برنامه درسی مدون برای این رشته تدوین کرده اند .

این رشته (چاپ) در بسیاری از کشــورهای پیشرفته جهان در قالب دپارتمان های چاپ در دانشکده‌های هنری قرار دارد زیرا چیزی که دانشــجویان در رشــته چاپ می آموزند، ساخت ماشین آلات چاپ نیست که در دانشــکده های فنی آموزش داده می شــود بلکه کارشــناس چاپ می‌آموزد که چگونه فرآیند تولید یک کار چاپــی از مرحله قبل از چاپ یعنی مرحله‌ای که طرح مشــخص می‌شــود تا مرحلــه پایان چــاپ و هنگامی که کار برای توزیع آماده می‌شــود به خوبی انجام گیرد. کاری که نیاز به آشــنایی با طراحی گرافیکی دارد. یعنی مدیر یک چاپخونه هنگامــی که طرحی را می‌گیرد باید بتوانــد که طرح را درک کرده و با آن ارتباط برقــرار کند. بــه زبان دیگر باید گفت که یک کارشــناس چاپ بایــد آمیزه ای از هنر و صنعت را توامان داشــته باشــد. او باید هم هنرمند و هم صنعتگر باشد که مســاله هنر آن می تواند مساله ای ذاتی باشد که بسیاری از دست اندرکاران صنعت چاپ در ایران که تحصیلات مرتبط با صنعت چاپ را نداشــته اند، بیشتر از جنبه هنری آن اســتفاده کرده اند که اگر این امر (داشــتن هنر) با دانش صنعت چاپ هماهنگ شــود، مسلما یک کارشناس  آموزش دیده که یک هنرمندِ صنعتگر است و مطمئنــا کار این کارشــناس با فکر، درایت ، هنر و تخصــص همراه خواهد بود .

برای کشــوری ۸۰ میلیونی مثل ایران نداشــتن یک رشته مدون دانشگاهی و نیز نداشتن دانشگاهی تخصصی با همین نام (چاپ) می تواند ظلمی فراوان در حق این صنعت باشــد و با ایجاد این رشــته در دانشگاه ها جوانان متعددی به این رشــته گرایش پیدا کرده و نســل آینده چاپخانه داران ایرانــی ، چاپخانه دارانی خواهند بود که علاوه بر هنر چاپ به بُعد علمی آن هــم اهمیت می دهند و آن را در کارهای خویش به کار می گیرند. در واقــع فارغ التحصیلان چاپ می توانند در عرصه های مختلف صنعتی و فرهنگی حضور فعال داشته باشند.

البته ناگفته نماند که در چند سال گذشته وزارت آموزش عالی ایران و وزارت ارشــاد اســلامی هم بیکار ننشســته و با ایجاد رشته چاپ و سیلابس درسی مشخص این رشته را در دانشگاه شهید رجایی (لویزان) بنــا نهادند که بعد از مدتی دانشــگاه مذکور بــه مرکز فنی و حرفه‌ای انقلاب اســلامی در یافت آباد انتقال یافت و مطمئنا فارغ التحصیلانی را هم به جامعه تحویل داده اســت. در چند شعبه از دانشکده های علمی کاربــردی و حتی دانشــگاه الزهرا تهران هم دانشــجویانی را پذیرش کرده اند. اما با گسترش و پیشرفت صنعت چاپ و پذیرش تعداد محدود دانشجویان صنعت چاپ که اصلا با جمعیت و وسعت ایران ۸۰ میلیونی تناســب ندارند، این رشته چندان موفق نبوده است.

البته اگر بخواهیم از علت‌های ناکارآمدی رشته چاپ بگوییم  میتوان به موارد زیر اشاره کرد.

1. محدودیت فضای آموزشــی
2. کامل نبودن هیات های علمی تخصصی
3. ناچیز بودن امکانات کار گاهی و منابع آموزشــی
4. کمبود تبادل اطلاعات با خارج از کشــور
5. نداشتن متولی خاص در مســئولین کشور که مسئولیت کارهای دانشگاه مذکور را به طور کامل به عهده بگیرد.

در گفتگویی که با عبدالحسین پیشان، رئیس پیشین یکی از دانشکده های علمی کاربردی در ســال های ۱۸ تا ۶۸ رشــته چاپ داشتم، ایشــان هم اذعان داشتند که تعداد فارغ التحصیلان این رشــته نســبت به نیاز کشور بسیار کم است. ایشان معتقدند که تعداد اساتید اختصاصی این رشته که فارغ التحصیل رشته چاپ باشند بسیار محدودند و بیشــتر اساتید با داشتن حداقل مدرک کارشناسی چاپ ولی با تجربه بــالا و کافی در صنعت چاپ آموزش، کلاس ها را به عهده دارند که نســبتا موفق بوده اند. البته شــاید علت اصلی که این اساتید مدرک بالاتر در این رشته را نگرفته اند، موجود نبودن این رشــته در مقاطع بالاتر در ایران باشد، ایشان گفتند که تعداد نسبتا خوبی از این فارغ التحصیلان وارد چاپخانه های کشور شده اند چند درصدی هم به کارهای دیگر پرداخته اند که بستگی به نظر خود دانشجو و شرایط حاکم بر جامعه دارد.

دسته بندی روشهای چاپ

انواع چاپ‌های مختلف به خودی خود عملی انجام نمی دهند . بلکه احتیاج به تصاویر ، نوشته های مختلف و نقشه های گوناگون به تعداد زیاد است ، که چاپ را بوجود آورده است .
از نظر وسعت روشهای مختلف چاپ و شباهت زیاد هر یک از این روشها با دیگری، به کار بردن صحیح هر یک از این اسلوب‌ها، اطلاعات و مهارت خاصی می خواهد تا با اطلاع صحیح و دقیق از کلیه روشهای مزبور، و تغییرات و امکانات موجود و حتی اساس و ریشه آنان امکان استفاده صحیح از روشهای مختلف چاپ به دست آید.

با توجه به مشخصات اصلی هر یک از روشهای چاپی میتوان آنها را به چند گروه کلی دسته بندی کرد.

گروه اول : شناخته شده ترین دسته بندی ها به این صورت است :
• چاپ برجسته
• چاپ صاف (افست)
• چاپ گود
• چاپ سیلک اسکرین
• چاپ غیر تماسی

گروه دوم : در برخی منابع تقسیمات دیگری نیز ذکر شده است، مانند:
• چاپ لترپرس
• چاپ افست
• چاپ دیجیتال
• چاپ هلیوگراور
• چاپ فلکسوگرافی
• چاپ سیلک اسکرین یا سری گرافی
• چاپ سه بعدی

گروه سوم : یک دسته بندی منطقی دیگری هم میتواند به این صورت باشد:
• چاپ مستقیم
• چاپ غیر مستقیم
• چاپ غیر تماسی

منبع: سایت چاپخونه